Recensie Toumaï ★★★1/2

Makkelijk leesbaar dankzij zijn actueel narratief. Dat is Toumaï, de jongste creatie van Thierry Smits dat nog tot 26 februari te zien is in Sint-Joost-ten-Node. De dansvoorstelling handelt immers over hoe we de grondstoffen op aarde aan het uitputten zijn, bekritiseert massaconsumptie en breekt een lans voor het klimaat.

‘Toumaï’ betekent ‘Hoop op leven’ in de taal van het Toeboe-volk in de centrale Sahara. De term verwijst naar kinderen die in het droogseizoen geboren worden, wanneer de kans op overleven klein is. Het is ook de bijnaam van de in Tsjaad ontdekte fossiele resten van een primaat – een mogelijks ontbrekende schakel in de evolutie van de mens, een symbolische schakel die ons verbindt met al het leven op aarde.

Overleven daar gaat het dan ook om in deze dystopische voorstelling nadat de mensheid is ineen gestort. Wat we te zien krijgen in enkele scènes die afgebakend worden door black-outs zijn nog vage herinneringen aan in wat voor samenleving de mensen tot dan leven. Een van steeds meer, steeds sneller. Aan zoiets moet hoe dan ooit op een dag een einde komen, straalt Toumaï uit.

Rechts achteraan op het speelvlak zien we een grijze goederencontainer. Links vooraan liggen zes keer vier zwarte zakken. In acht handvaten steken even veel performers hun armen om zo hun hoofd in de tas te steken en met aan beide handen een exemplaar rond te wandelen, rond de container. Robotachtig met hoekige, scherpe bewegingen zien we hen stappen. Niet veel later tonen ze kuddegedrag door elkaar te volgen rond de container.

Die container verplaatst zich en de inhoud ervan boeit het gezelschap zeer sterk. Een voor een proberen ze het ding open te krijgen. Het is daarbij ieder voor zich wat we te zien krijgen. De ene zal de ander dan ook wegduwen. Sommigen proberen over de groep heen, door een diagonale lijn naar boven te trekken met hun lichaam, aan de deur te geraken. Een ander heft zich op aan de bovenkant.

Een van de sterkste scènes met de container vinden we met stip de erotische wanneer elke performer de liefde gaat bedrijven met het ding. Eerst zien we een man dat doen, traag stappend een diagonale lijn trekkend over de podiumvloer terwijl hij zijn hand onder zijn shirt houdt en beetje bij beetje zo zijn bovenlichaam ontbloot om vervolgens het shirt over zijn hoofd te doen. Een voor een komen de andere performers er ook bij die elk op hun beurt tot een soort orgasme komen met de container en daarbij achterover op de grond terecht komen zodat ze uiteindelijk een soort vleeshoop vormen.

Toumaï toont zo aan hoe ontmenselijkt we geraakt zijn, en hoe het animale de bovenhand krijgt. Dat leidt tot een van de rauwste maar tevens ook visueel strafste scènes waarin de 8 met ontbloot bovenlijf elkaar als pitbulls te lijf gaan en bijten. Pure survival of the fittest is er overgebleven in zo’n omgeving. Dat geldt ook wanneer er een aantal zwarte olievaten op de scène gerold worden waarop de performers zitten, over rollen, om dan met hun hand erdoor verzwolgen te worden. Die hand en arm-beweging is ook essentieel in dit werk van Smits.

Op het einde stelt Toumaï dat er overwogen moet worden om ons terug naar de aarde te richten, waarbij een performer een solo uitvoert met de handen naar het licht, rechts gericht. Op dat moment draagt het gezelschap ook kledij dat naar een nomadisch volk verwijst. Terug naar de basis, dat is de sleutel, geeft deze voorstelling mee met als eindbeeld de container die opent. Een goudgeel licht en rook schijnt op de acht wiens ruggen helemaal onder de indruk achterover buigen.

< Bert Hertogs >